انتصابات با ملاحظات غیرتخصصی، اتلاف منابع ملی را به دنبال دارد
عطر حرم: در نگاه اسلامی، مسئولیت تنها یک موقعیت اداری نیست؛ بلکه امانتی سنگین از طرف خداوند است که بر عهده انسان گذاشته می شود.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی:
انسان ها در موقعیت های مختلف دارای مسئولیت ها و نقش هایی هستند. مسئولیت هایی که آنان را ملزم به انجام امور و پیروی از قوانینی خاص می کند، این قوانین گاه می تواند شامل قوانین نوشته شده و گاه قوانین نانوشته ای باشند که از عرف و هنجارها و دین و مذهب نشأت گرفته اند. زاویه نگاه اجتماعی و فردی به موضوع مسئولیت و مسئولیت پذیری مسیر و نقشه راه را در انجام مسئولیت ها برای هر فرد نشان می دهد، این که نگرش ما درباره ی مسئولیت چه باشد و آنرا یک موهبت الهی ببینیم و یا یک وظیفه که تنها بدنبال انجام آن و سپس رهایی باشیم بی گمان در عملکرد ما هم اثرگذار خواهد بود. این نگرش سبب می شود تا در پذیرش مسئولیت ها هم به شکلی دیگر عمل نماییم و اگر توانایی و تخصص خودرا در حد مسئولیتی آنرا نمی پذیریم و یا برای انجام درست مسئولیت از هر کوششی فروگذار نکنیم.
درباره مسئولیت و مسئولیت پذیری از نگاه دینی با محمد قدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه فقه، حقوق و اندیشه امام خمینی (ره) به گفتگو پرداخته این که ماحصل آنرا در ادامه می خوانید.
*تعریف و نگاه دین درباره ی مسئولیت چیست و چطور است؟
اگر بخواهیم تعبیری جالب و مهم شده از مسئولیت بیان نماییم باید به این نکته اشاره نماییم که مسئولیت در واقع امانتی خطیر و نعمتی بزرگ از طرف خداوند است که به افراد سپرده می شود. هدف از این نعمت، چیزی نیست جز این که آن افراد با تدبیر و عدالت خود، زمینه پیشرفت و تعالی جامعه را فراهم آورند. اما نکته کلیدی اینجاست که اگر این انتصاب ها برمبنای معیارهای نادرست، مثل روابط شخصی، ملاحظات غیرتخصصی، تعصبات بی جا و یا به قول معروف "نان قرض دادن" صورت گیرد، نه تنها خود این نعمت بزرگ ضایع می شود، بلکه نتایج بسیار ناگواری مانند ناکارآمدی، بی عدالتی، اتلاف منابع ملی و بی اعتمادی را بدنبال خواهد داشت. این امر مانند آفتی است که اعتماد عمومی را تخریب می کند و مسیر توسعه کشور را با چالش های جدی مواجه می سازد.
*در منابع دینی ما هم بر این امر تاکید شده است؟
بله به عنوان نمونه اگر بخواهم ذکر کنم؛ امام علی (ع) در نامه ای به حارث همدانی سه اصل کلیدی را در اینباره بیان می فرمایند: «اِستَصلِحْ کلَّ نِعمَةٍ أنعَمَها اللّه ُ علَیکَ» یعنی از هر نعمتی که خدا به تو داده درست استفاده کن. «وَ لا تُضَیِّعَنَّ نِعمَةً مِن نِعَمِ اللّه ِ عِندَکَ» یعنی هیچ نعمتی را نزد خودت تباه مکن. و «و لْیُرَ علَیکَ أثَرُ ما أنعَمَ اللّه ُ بهِ علَیکَ» یعنی باید اثر نعمت خدا در وجود تو دیده شود. نعمت در کلام امام تعمیم دارد و جایگاه و موقعیت شغلی یکی از بارزترین مصادیق این نعمت های الهی است.
*این سه اصل را چطور می توان به حوزه مدیریت و مسئولیت تعمیم داد؟
اصل اول یعنی استفاده درست، برای صاحبان منصب ضرورتی دوچندان دارد، چونکه سهل انگاری یا سوء استفاده آنان، علاوه بر تباهی فردی، به کل جامعه صدمه می زند. اصل دوم، پرهیز از تضییع نعمت است. تبدیل پست و مقام به ابزاری برای خودبرتربینی یا غفلت از خدمت، خیانت به این امانت الهی است. یکی از آشکارترین مصادیق این تضییع، همان انتصاب های غیرتخصصی و رابطه محور است. امام علی (ع) با کوچک ترین خطایی کارگزاران را برکنار می کردند، اما متاسفانه امروز شاهدیم که بعضی از مسئولان با انتصاب های ناشایست، هم نعمت مدیریت را تباه می کنند و هم اعتماد مردم را از بین می برند. اصل سوم هم که تجلی نعمت در عمل است، ناظر بر حیثیت فرد است. اگر کسی از مقامش برای ظلم یا بی تفاوتی نسبت به حقوق مردم استفاده نماید، هم نعمت را تباه کرده و هم حیثیت خودرا نزد خدا و خلق خدا از دست داده است.
کلام گهربار امام صادق (ع) را باید تصریح کرد که می فرمایند: «ما اُبالی ائْتَمَنْتُ خائنا أو مُضَیِّعا»؛ برای من فرقی نمی کند که امانت را به خائن سپرده باشم یا به کسی که آنرا ضایع می کند.
*ممکن است کسی بگوید که من قصد خیانت ندارم، فقط فردی را که به او اطمینان دارم در جایگاهی قرار داده ام، حتی اگر تخصص کامل نداشته باشد. پاسخ شما به این توجیه چیست؟
در پاسخ به این توجیه، کلام گهربار امام صادق (ع) را باید تصریح کرد که می فرمایند: «ما اُبالی ائْتَمَنْتُ خائنا أو مُضَیِّعا»؛ برای من فرقی نمی کند که امانت را به خائن سپرده باشم یا به کسی که آنرا ضایع می کند. امام بین «خائن» که عمداً عمل می کند و «مضیّع» که با بی مسئولیتی و بی کفایتی سبب نابودی امانت می شود، فرقی نمی گذارند، چونکه نتیجه در نهایت یکی است. بنابراین، کسی که فردی نالایق یا غیرمتعهد را به کار می گمارد، حتی اگر قصد خیانت هم نداشته باشد، در نابودی امانت شریک است. بنابراین؛ مسئولان باید در انتخاب و انتصاب افراد دقت بسیار و نگاه جامع الاطرافی داشته باشند.
*معیارهای یک انتصاب شایسته از منظر آموزه های دینی چیست؟
بهترین راهنما در این مورد، فرمان تاریخی امام علی (ع) به مالک اشتر است. ایشان می فرمایند: «انظُرْ فی اُمورِ عُمّالِکَ، فاستَعمِلْهُمُ اختِبارا، و لا تُوَلِّهِم مُحاباةً و أثَرَةً؛ فإنَّهُما جِماعٌ مِن شُعَبِ الجَورِ و الخِیانَةِ». یعنی کارگزاران باید بعد از آزمودن انتخاب شوند، نه برمبنای جانبداری (محاباة) یا انحصارطلبی و رفاقت (أثرة)، چونکه این دو ریشه ظلم و خیانت هستند. سپس امام سه خاصیت کلیدی برای انتخاب برمی شمارند: اول «أهلَ التَّجرِبَةِ» یعنی تجربه و کار آمدی. دوم «الحَیاءِ» یعنی حیا و تقوای اسلامی که همان وجدان اخلاقی است.
و سوم «مِن أهلِ البُیوتاتِ الصّالِحَةِ، و القَدَمِ فی الإسلامِ المُتَقَدِّمَةِ» که یعنی تعلق به خاندان های شایسته و پیشینه درخشان در اسلام که نشان از هویت اصیل و تعهد دارد، نه عناصر فرصت طلب.
اگر مسئولی در انجام وظایف ذاتی خود کوتاهی کند و به امور دیگری بپردازد، چه پیامدی دارد؟
این دقیقاً همان موردی است که امام علی (ع) در نامه ای توبیخ آمیز به کمیل بن زیاد، فرماندار هیت، به آن اشاره می کنند.
ایشان می فرمایند: «إِنَّ تَضْیِیعَ الْمَرْءِ مَا وُلِّیَ، وَتَکَلُّفَهُ مَا کُفِیَ، لَعَجْزٌ حَاضِرٌ»؛ یعنی این که کسی آن چه را که بر عهده اش بوده ضایع کند و به سراغ کاری برود که از او خواسته نشده، نشانه ناتوانی و رای ناصحیح است. کمیل مناطق تحت مسئولیت خودرا رها کرده و بجای دیگری رفته بود و این سبب حمله دشمن و صدمه به مردم شده بود. این نکته بسیار مهمی است که هر مسئولی باید دقیقاً در حیطه وظایف و مسئولیت های خود عمل کند و از آن غفلت نورزد. در غیر این صورت، این خود مصداق دیگری از تضییع نعمت مسئولیت است.
*یک مدیر و مسئول به جهت اینکه بتواند در جامعه ای با تنوع آرا و اشخاص مختلف، عدالت را برقرار کند، باید چه خاصیت هایی داشته باشد؟
یکی از کلیدی ترین و در عین حال دشوارترین مهارت ها برای یک مدیر یا مسئول، عدالت در رفتار است. اینجاست که به یک سفارش ی بسیار ناب از پیامبر اکرم (ص) برمی خوریم. ایشان در سفارش ای به معاذ بن جبل به هنگام عزیمت به یمن تاکید می کنند که: «و انزل الناس منازلهم: خیرهم و شرهم: مردم را در جایگاه واقعی خود بنشان؛ چه نیک شان و چه بدشان».
امام هشدار می دهند که دولتمردان باید «به کاردانی و تعهد آنان و بهتر خدمت کردن آنها به کشور تکیه کنند، نه بر دوستی و آشنایی و حرف شنوی بی تفکر و تأمل.»
این یعنی دوری از تبعیض و رفاقت زدگی. یعنی باید با هر فردی برمبنای تقوا، شایستگی و جایگاه اجتماعی اش رفتار کرد. این اصل، تضمین کنندهٔ اجرای عدالت است.. پیامبر (ص) به صراحت در ادامه می فرمایند: «و انفذ فیهم امر الله و لا تحاش فی امره و لا ماله احدا، فانها فهرست بولایتک و لا مالک: دستور خدا را اجرا کن و به خاطر کسی چه در امر حکومت و چه در مال از اجرای حق کوتاهی نکن، چونکه این ها نه ولایت از آن توست و نه مال.»
وقتی یک مسئول باور کند که این مقام و اموال تحت اختیارش، از آنِ او نیست و تنها به عنوان یک امانت در دست اوست و زودگذر لست، با جرأت و قاطعیت بیشتری برای اجرای قانون اقدام می کند و از هیچکس نمی هراسد.
*ممکن است برخی تصور کنند که یک مدیر یا مسئول باید بسیار جدی و خشک باشد. آیا جایگاهی برای مهر و محبت و گذشت در این نوع مسئولیت وجود دارد؟
این یک تصور نادرستی است. پیامبر (ص) در کنار تاکید بر قاطعیت در اجرای حق، سفارش ی زیبایی دارند: «و علیک بالرفق والعفو فی غیر ترک الحق: نرمش و عفو را پیشه کن، بدون این که حقّی را ضایع کرده باشی.»
یعنی مدیر باید در عین استواری بر اصول، با مردم با رفق و مدارا رفتار کند و فضایی انسانی و پر از اطمینان ایجاد نماید. این نرمش، سبب می شود مردم به حاکمیت اعتماد کنند و قانون پذیری در جامعه افزایش یابد.
*امام خمینی درباره ی انتخاب افراد در مسئولیت های مختلف چه دیدگاهی دارند؟
امام خمینی (ره) در این مورد یک راهبرد بسیار کلیدی و شفاف عرضه کرده اند. ایشان به صراحت فرموده اند: «دولت بدون گزینش اشخاص متعهد و متخصص در رشته های مختلف موفق نخواهد شد.» این جمله به تنهایی یک شاخص اساسی است. موفقیت دولت و نظام در گرو اینست که در رأس امور، افرادی قرار بگیرند که هم توانایی علمی و تخصصی لازم را داشته باشند و هم به ارزش ها و آرمان های انقلاب متعهد باشند.
امام هشدار می دهند که دولتمردان باید «به کاردانی و تعهد آنان و بهتر خدمت کردن آنها به کشور تکیه کنند، نه بر دوستی و آشنایی و حرف شنوی بی تفکر و تأمل.» و نتیجه رویکرد غلط را هم بیان می کنند: «این رویّه باعث ناکامی در خدمت به کشور است.» بنابراین، کسی که برمبنای رابطه شخصی انتخاب می شود، در نهایت نه خدمتگزار مردم که خدمتگزار فردی است که او را منصوب کرده است. در حالیکه «دوست خوب برای دست اندرکاران، کسی است که در خدمت ملت باشد، نه در خدمت آنان.»
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب